ÇİNİ VE KÜLTÜR

   İznik , gerek bursa yöresinin gerek tüm Anadolu'nun en önemli çini yapım merkezlerinden biri olarak tarih içinde ün yapmıştır. İznik de üretilen çiniler , ilk elde edildikleri yerlere göre çoğunlukla yanlış olarak Milet, Haliç, Kütahya ,Şam ve Rodos çinileri diye adlandırılmıştır. Oysa ilk buluntu yerlerin buraları olmalarına karşın ,bütün bu çinilerin yapım yerlerinin İznik olduğu , günümüzde artık bilinmektedir.
    İznik'te Bizans'ın son dönemleriyle XVIII.yy.la değin uzanan Osmanlı imparatorluğunun kuruluş , yükseliş ve duraklama dönemlerinde çini yapımcılığı önemli bir sanat dalı olarak kuşaktan kuşağa geçmiştir.
    Bizans devrinde oldukça gelişmiş bir çanak , çömlek sanayisinin varlığı anlaşılmaktadır. Bizans zamanında yapılan bu kaplar , çok parlak sırları ve genellikle tahin rengi zemin üzerine işlenmiş motifleri ile tanınır. Bu motifler arasında bil hassa stilize edilmiş zarif kuş tasvirleri dikkati çeker.
    İznik'in XV. Asrın sonlarından XVII. asrın ortalarına kadar , ön planda bulunduğunu gösteren çini sanatının belgeleri sanat tarihçileri tarafından ortaya çıkarılmıştır.
   İznik'te çini yapım atölyelerinde , duvar çinilerinden başka , seramik , dinsel yapılar için yağ kandilleri , çerağlar ve askı kürleri yanında , ev eşyası olarak tabaklar , kaseler , sofra takımları , ibrik ve sürahiler de bulunmaktadır. Nitekim genel olarak Milet işi adıyla anılan ilk dönem yapıtların bu tür dinsel amaçlı , yada ev eşyası olarak çömlekçilik kilinin çarkta biçimlendirilmesiyle yapıldığı görülmektedir. Bunlarda renkler , açık ve koyu kabalt mavisi , lacivert firuze , mor ve yeşilden oluşmaktadır. Bezemelerinde rumiler , kıvrak dallar , stilize çiçekler , tümüyle figürsüz bitki motifleri görülmektedir.
   Camii, han, hamam, medrese ve türbeler kullanılan çiniye kasi , vazo , tabak gibi evde kullanılan çinilere de evani denilmekteydi. Sistem olarak ise sarayda Ehl-i Hiref sanat kârlar topluluğu tarafından üretilen desenler bir padişah fermanıyla İznik Kadısına gönderilir. İznik Kadısı da atölyeleri idare eden Kaşici Başı ( Büyük Üstad'a havale eder , Kaşici Başı gelen desenleri paylaştırır.
  Bu üretilen malzemeler yalnız yurt içi ve İslâm aleminde değil aynı zamanda Cenovalı tüccarlar vasıtasıyla ve Karamürsel iskelesinde Avrupa'ya ihraç ederlerdi.
   İznik çiniciliği en parlak dönemini XVI . yüzyılda yaşamıştır. Bu yüzyıl ortalarında Osmanlı imparatorluğunun görkemiyle uyumlu camii , türbe , medrese , çarşı , köşk ve saray eklentileri gibi yapıların pek çoğunda , İznik çinileri süsleme aracı olarak kullanılmıştır.
   Çinilerde genellikle firuze , turkuaz ve yeşil renk hakimiyeti vardır. Gül , lale , sümbül , nar , karanfil motiflerine de yer verilmiştir.
   XVII.yy. başlarında , Osmanlı ekonomisinde baş gösteren bunalma koşut olarak İznik çiniciliğinde de bir duraklama dönemine girilmektedir. Bu dönemde çinilerin desen bakımından zenginliğini sürdürmesine karşın , simetrik katılık ve özellikle renklerinde değişimler ortaya çıkmaktadır. Bu dönemin egemen rengi maviye kaçan yeşildir.
    XVII.yy. sonlarıyla XVIII. yy. başlarında İznik çiniciliği artık tüm önemini ve bir ekonomik değer olma özelliğini yitirmiştir. Son çini ustaları da 1718 yılında Tekfur Sarayı'nda açılan çini yapımevinde çalıştırılmak üzere İstanbul'a götürülmüşlerdir.
İstanbul'da bir İznik çini pazarı mevcut olduğu gibi bu tüccarların bir lonca olarak teşkilatlanmış olduklarını da öğreniyoruz.
    İznik çinilerinin , Bursa'da Orhangazi İmaretinde , İstanbul'da Çinili Köşkte , Topkapı Sarayında ki Altın Yolda , İznik Yeşil Camii , Eşrefoğlu Caminde görülmektedir.