Roma Döneminde İznik :

     M.Ö . 4 y.y. İznik Helenistik çağın bütün şehirleri gibi kardere bölünmüş düzenli bir plana sahipti. Yüzyıllar boyunca bu sistem ana çizgileri ile bugünkü kasabada aynen muhafaza edilmeye çalışılmıştır. Bugün şehir planı muntazam yapısıyla ilgi çekmektedir. İlk çağın ünlü Coğrafyacısı Strabon'un yazdığına göre, tam ortada gymnasium bulunuyor ve buradaki bir taş anıttan, şehrin dört yana açılan dört kapısı görülebiliyordu. Strabon'a göre şehrin etrafını çeviren sütun uzunluğu 16 stadion kadar ki 2944 metre idi. Fakat sonradan bu uzunluk 4427 metreye çıkmıştı.
   
     Bir süre İznik , Bythinia Krallarının baş şehri olmuş, fakat kral 1. Nikemedes ( M.Ö.272-250 ) , bu günkü Kocaeli'nin yerinde kendi adıyla Nikemedia şehrini kurup başkent yapınca bu durumunu kaybetmiştir. 3.Nikemede ( M.Ö 91-74 ) çocuksuz olduğundan krallığını Roma İmparatorluğuna vasiyet etmiş ve böylece İznik'de Roma idaresine girmiştir.
     
       Roma döneminde İznik eski sınırlarının dışına taşarak daha da büyütülmüş ve yeni sur kapıları yapılmıştır. Roma döneminden kalma 4427 m. uzunluğundaki kent surları ve İstanbul, Yenişehir, Lefke kapıları hala sağlamdır. Hiç izi kalmamış olan göl kapısını yalnızca adı ve ve yeri bilinmektedir. İlçeyi çevreleyen bu surlarda dört ana kapının dışında 12 adet tali kapı mevcuttur. Şehir surları, 10 m. ile 25 m. aralıklarla 114 kulesi vardır. Lefke kapısı üzerinde görülen iki kitabede 78-79 yıllarında Procosul olan Plancius Varus'un adı okunur. Şiddetli bir deprem sonucu harap olan şehri imar ettiren imparator Hadrianus ( 117-138 ) surları yeniden yaptırmıştır.
2-3 y.y. depremden zarar gören şehir , imparator Valerianus ( 253-3260 ) devrinde , 258 yılında doğu Bithynia'yı istila eden Got'lar tarafından tahrip edildikten sonra 259-269 yılları arasında şehir surları daha güçlü olarak yeniden inşa edilmiştir. 1922 yılından önce surların en son tadilatını Türkler yapmışlardır.
    
     Surların yapım ve inşasından sonra Roma döneminde başta Roma tiyatrosu ve Beştaş olmak üzere bir çok Roma dönemine ait tarihi eser günümüze kadar yarı harap halde gelmiştir.