SURLAR
İznik dünyanın bir çok şehrinde olmayan surlarıyla Türkiye'de Diyarbakır ve İznik şehirlerinin etrafı surlarla çevrilidir- tarihin her sayfasına ışık tutmaktadır. İznik'in Bizans ve Roma dönemine ait eski eserlerinin başında gelen surlarda Helenistik çağın izleri bulunmaktadır. Ünlü antik coğrafyacısı Strabon şehrin eşkenar dörtken şeklinde bir surlaçevrili olduğunu dört kapısı bulunduğunu , İznik kalesi bir haçın dört ucuna isabet edecek tarzda dört kapısı bulunduğunu ve caddelerin birbirini kestiğini söyler.
Filipin oğlu Pontigenius M.Ö. 310'da şehri kurarken etrafı basit bir surla çevirmek suretiyle İznik kalesinin ilk temellerini atmıştır. 320'de İznik kalesi , surları sağlam ve her türlü düşman taarruzuna karşı koyabilecek bir hale gelmiştir.
Kuzeyde İstanbul kapı , güneyde Yenişehir kapı , doğuda Lefke kapı , batıda Göl kapı bulunmaktadır. Günümüzde Göl kapı ve buradaki sur duvarlarından bir şey kalmamıştır. Ayrıca şehrin Batı - Güney köşelerinde bataklık bir bölgede ikinci bir Göl kapısı bulunmakta olduğu gibi , surların başka yerlerinde 12 adet tali kapısı vardır. 4970 m. uzunluğunda 11 m. yüksekliğindeki kale ile güçlenmişti. Kale kapıları çifte kule arasında açılarak güvenceye alınmıştır. Bazı kulelerin içlerinde genç Bizans çağında duvarlara dini fresko resimler yapılmış olduğu da görülür.
İznik kalesi diğer kalelerden ayrı olarak 238 kule ve burç ile tahkim edilmiştir. Tuğlalar 30-40 cm. uzunluğunda , 25-30 cm. genişliğindedir. Gayet sağlam bir harç ve çakıldan mürekkep horasan kullanılmıştır. Bunlarla taç ve tuğlalar bir külçe haline gelmiştir.
Yenişehir Kapı : Nisa kapısı da denilen kapı güneydedir. İç içe üç bölümden oluşmaktadır. Cenup köşesinde 15 burç vardır. Roma imparatoru II . Claudius Gethicus ( 268- 270 ) yıllarında yapıldığı kitabelerinden anlaşılıyor. Günümüzde ağır vasıta araçların gidiş geliş istikametinde bulunduğunda yıkılma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
İstanbul Kapı : kentin kuzeyindedir. III . yy. 'da Roma imparatoru Vaspagianus için ( 117-138 ) de Hadrianus tarafından yaptırılmıştır. İç içe üç bölümden oluşmaktadır. 16 burç vardır. Kitabesinde Vaspagianus ve Titus'un adları anılmaktadır. Dıştan birinci kapı Bizans dönemindendir. Bu kapının yanlarında iki burç vardır.
Lefke Kapı : Kentin doğusundadır. II . yy.da Hadrianus tarafından yaptırılmıştır. Kapının üzerinde görülen kitabede ( 78-79 ) yıllarında Precosul olan Planeios Varasiu'nun adı okunur. İç içe üç kapıdan oluşmaktadır. 19 burç ve şehrin içine açılan mermer bir kapı vardır.
Göl Kapı : Günümüze ulaşmayan bu kapı daha çok iskele işlevini üstlenmiştir. Şehrin cenub-i şarki köşesinde 23 burç vardır. Roma imparatoru II . Claudius ( 268 -270 ) yaptırmıştır.